Walerian Czykiel

---

Życiorys

Walerian Szczepan Czykiel przyszedł na świat 11 grudnia 1880 roku w Krośnie. Był synem Teofila, który był nauczycielem w szkole ludowej w Krośnie, a później w Przemyślu. Teofil Czykiel piastował na końcu XIX wieku stanowisko dyrektora szkoły wydziałowej w Krośnie, był także aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego w Tarnowie. Po przejściu na emeryturę w 1894 roku, zaangażował się w działalność gminy Rzeszowa oraz w Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Walerian miał także starszą siostrę Franciszkę z domu Dreszer. Ukończył szkołę powszechną w Przemyślu, a następnie w Rzeszowie, gdzie 22 maja 1900 roku zdał maturę w C. K. Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego, figurował tam jako Walery Czykiel.

Rodzina Czyklów mieszkała w Rzeszowie o ul. 3 Maja, w budynku popijarskim, gdzie również mieściło się rzeszowskie gimnazjum. Czykiel, jako przedstawiciel Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” uczestniczył w IV zlocie w Lwowie w 1903 roku, zdobywając 51. miejsce w ćwiczeniach gimnastycznych, a także w zlocie „Sokoła Macierzy” w 1907 roku, gdzie uhonorowano go dyplomem za udział w skoku wzwyż. W 1913 roku przystąpił do rzeszowskiego gniazda PTG „Sokół”. Po zakończeniu szkoły średniej, przez 3,5 roku studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie zdobył przygotowanie nauczycielskie w zakresie gimnastyki.

Po studiach podjął pracę w C. K. Wyższym Gimnazjum w Drohobyczu, gdzie w roku szkolnym 1903/1904 był zastępcą nauczyciela, wykładając język polski oraz gimnastykę. Z dniem 27 sierpnia 1904 roku zrzekł się tej posady i rozpoczął służbę w c. i k. armii. Służbę rozpoczął jako jednoroczny ochotnik w Jarosławiu i Wiedniu, a następnie został podporucznikiem rezerwy. W latach 1907-1908 oraz 1909-1911 studiował na Kursie Geometrów na Politechnice Lwowskiej. Około 1907 roku służył jako akcesista aprowizacji wojskowej, a w 1912 roku uzyskał absolutorium po praktykach mierniczych u lwałskich inżynierów.

W trakcie nauczycielskiej kariery w Lwowie od 1907 roku zatrudniony był jako nauczyciel gimnastyki w „Sokole Macierzy”. Niestety, w wyniku nieszczęśliwego wypadku szermierczego utracił lewe oko. W 1913 roku opuścił Polskę, kierując się do Ameryki Południowej. Początkowo osiedlił się w Argentynie, a następnie w Urugwaju, gdzie, mimo posiadanych kwalifikacji, zmuszony był podejmować prace w kamieniołomach. W 1914 roku zamierzał wrócić do Europy, lecz z uwagi na wybuch II wojny światowej, statek, którym płynął, został przekierowany do Brazylii.

W Brazylii zatrudniony był jako inżynier geometra w administracji ziemskiej. Stamtąd do 1915 roku pracował w Brazylijskiej Szkole Polskiej Stanisława Słoniny, gdzie uczył matematyki i gimnastyki w Kurytybie. Równocześnie był komendantem Polskiego Strzelca oraz nauczycielem w Collegio Yguassu. Po 1918 roku jego kariera zawodowa skupiła się na kolonizacji; pracował jako dyrektor robót kolonizacyjnych, czy jako rysownik w Brazil Railway Company. Jego działania obejmowały m.in. wytyczanie dróg oraz planowanie kolonizacji.

W ciągu lat pobytu w Ameryce Południowej, Czykiel prowadził obserwacje przyrodnicze oraz geograficzne, gromadząc cenne zbiory, które po jego powrocie do Polski rozdzielono pomiędzy różne instytucje. W 1925 roku przyznano mu tytuł honorowego członka Towarzystwa „Zjednoczenie” w Araucária, co podkreśliło jego zaangażowanie na rzecz Polonii brazylijskiej. Po powrocie do Polski w 1924 roku, Czykiel wznowił pracę nauczyciela, ucząc w Państwowym Nauczycielskim Seminarium Męskim w budynku przy ul. Seminaryjnej 3-7 w Bydgoszczy, gdzie uczył matematyki, fizyki oraz gimnastyki.

Wkrótce potem przeniósł się do Prużany, a następnie do Krośnie, gdzie przez pięć lat prowadził zajęcia w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika. W 1933 roku związał się z Państwowym Gimnazjum Męskim im. Królowej Zofii w Sanoku i nauczał do września 1939. W przyjaznej atmosferze jego uczniowie nadali mu przydomek „Bambus”. Interesował się astronomią i meteorologią, co przyczyniło się do jego badań nad m.in. plamami słonecznymi a klimatem na Ziemi. Publikował także swoje badania dotyczące wpływu Słońca na mroźne zimy, które w 1937 roku podsumował w broszurze dotyczącej przewidywania zim krytycznych.

W Sanoku, przed wybuchem II wojny światowej, mieszkał w kamienicy przy ul. Tadeusza Kościuszki 33. Kiedy zbliżały się napięcia międzynarodowe, przeprowadził się do Domu Julii w Sanoku. Podczas niemieckiej okupacji, mimo trudności, zorganizował w swoim domu tajne nauczanie, nie będąc częścią zorganizowanego ruchu oporu. Został w 1941 roku wykładowcą języka niemieckiego w Polskiej Szkole Handlowej w Sanoku.

Zmarł 2 sierpnia 1942 roku na skutek udaru mózgu. Jego żoną była Ludwika z domu Jamrog, z którą ożenił się 29 lipca 1932 roku, a doczekali się dwojga dzieci, które zmarły w dzieciństwie. Czykielowie zostali pochowani na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku.

W latach osiemdziesiątych ich córka Maria Matuła usiłowała upowszechnić prognozy klimatyczne swojego ojca. Artykuł w gazecie „Nowiny” z grudnia 1987 roku obiegł temat przewidywania mrozów na 9 lutego 1987, kiedy to rzeczywiście miały miejsce wysokie temperatury minusowe, co spowodowało, że temat Czykiela zyskał medialny rozgłos. Maria Matuła po publikacji komentowała, podkreślając, że Czykiel zwracał uwagę na ewentualne odchylenia czasowe w swych prognozach.

Twórczość

W dorobku Waleriana Czykiela można odnaleźć szereg interesujących dzieł, które ukazują jego różnorodność twórczą. Wśród nich znalazły się:

• Lembranças,
• Plamy na słońcu – a klimat ziemi (1937),
• Wspomnienia z pobytu w Południowej Ameryce w latach 1913-1924,
• Historia Wychowania Fizycznego (rękopis).

Każde z tych dzieł odzwierciedla jego unikalne podejście do tematyki, jaką badano oraz pasje, które go inspirowały. Cykiel z pewnością pozostawił trwały ślad w literaturze i nauce.

---

Oceń: Walerian Czykiel

---