Jan Szal

Ukończywszy studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej, rozpoczął swoją karierę zawodową we francuskiej wytwórni silników lotniczych Lorraine-Dietrich z siedzibą w Argenteuil. Po powrocie do Polski w 1927 roku, rozpoczął pracę w Polskich Zakładach Skody na Okęciu, gdzie zrealizował swoje pierwsze wynalazki.

W 1932 roku, podejmując śmiałą decyzję, odszedł z Skody i założył własną Wytwórnię Akcesoriów Lotniczych i Samochodowych MOTOLUX, mieszczącą się w Warszawie przy ul. Huculskiej 6. W ciągu swojego rozwoju zawodowego, w 1934 roku skonstruował i zarejestrował do opatentowania innowacyjny synchronizator karabinu maszynowego pilota, który skutecznie rozwiązał problem strzelania przez rotujące śmigło. Co więcej, wynalazek ten wykazywał większą trwałość od wcześniejszych konstrukcji, ponieważ aktywował się jedynie w momencie naciśnięcia spustu. Wojsko doceniło jego osiągnięcia, co przyczyniło się do rozkwitu jego fabryki, gdzie produkował nie tylko synchronizatory, ale także gaźniki oraz inne innowacyjne urządzenia.

Jako twórca gondoli pierwszego polskiego balonu stratosferycznego Gwiazda Polski, Szal miał plany dotyczące jego lotu, które zniweczyła jednak rozpoczynająca się wojna. Po wybuchu II wojny światowej, jego zakłady lotnicze zostały przejęte przez Niemców. Inżynier Jan Szal, początkowo uciekł do Rumunii, a następnie wrócił do Warszawy. W obliczu kryzysowej sytuacji otrzymał propozycję objęcia zarządu komisarycznego swojego własnego przedsiębiorstwa, jednak z obawy o bezpieczeństwo, wymawiając się chorobą, uciekł z rodziną do Rabki-Zarytego.

W trakcie okupacji niemieckiej Jan Szal był aktywnym członkiem ZWZ/AK, przygotowując dla ruchu oporu ładunki wybuchowe. Niestety, po wysadzeniu w czerwcu 1942 roku pociągu na trasie Kraków-Zakopane w rejonie Chabówki, został aresztowany 25 czerwca. Zaledwie kilka dni później zginął w Palace, siedzibie zakopiańskiego gestapo. Bezdusznie przejęte przez Niemców jego zakłady zostały wysadzone w powietrze w styczniu 1945 roku. Po ekshumacji, Jan Szal spoczął na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A22-półkole-8/9).

Warto również wspomnieć, że od 2010 roku Jan Szal jest patronem ronda, które znajduje się na skrzyżowaniu ulic Żwirki i Wigury oraz J. G. Bennetta, usytuowanym w warszawskim Okęciu. Ten symboliczny gest upamiętnia jego zasługi dla polskiego lotnictwa oraz przemysłu wynalazczego.